Türkiye Tarım Lisans Eğitimi Reformu ve Yapılandırma Önerileri

 

261. ÜAK Toplantısı YÖK

261. ÜAK Toplantısı Yükseköğretim Kurulunda gerçekleştirildi. YÖK başkanı Prof. Dr. Erol Özvar 2 Mayıs 2025   tarihinde yapılan toplantıda sağlık ve tarım lisans ve yüksek lisans konularında aşağıdaki  eğitimde dijitalleşme konularını özellikle vurguladı.

“-Sağlıkta ve tarımda dijitalleşme yolunda önemli adımlar atılıyor-

Özvar, üniversitelerde dijitalleşme ve bilişim teknolojileri odaklı anlayışla sağlık eğitimi alanında da dönüşüm gerçekleştirmeyi hedeflediklerini belirterek, “Bu konudaki çalışmalarımızı koordine etmek adına bir çalışma grubu oluşturduk. Yeni önlisans programlarını belirledik ve bunları bu yıl açılmak üzere üniversitelerimize teklif edeceğiz. Lisans programları üzerinde bir süre daha çalışacağız ve önümüzdeki süreçte bunlarla ilgili de gerekli adımları atacağız.” dedi.

Tarım sektöründe de dijital dönüşüm sürecini destekleyecek eğitim modellerinin oluşturulmasını hedeflediklerini dile getiren Özvar, şöyle devam etti:

“Tarım; yapay zekâ, hassas tarım uygulamaları, nesnelerin interneti tabanlı izleme sistemleri ve büyük veri analitiği gibi teknolojilerin hızla entegre edilmesi gereken sektörlerin başında gelmektedir. Tarımda dijital teknolojilere dayalı lisans ve ön lisans programlarının oluşturulmasını, mevcut programların revize edilmesini ve sektörle iş birliklerinin derinleştirilmesini teşvik ederek, ülkemizin tarımsal üretim kapasitesini ve küresel rekabet gücünü artırmayı hedefliyoruz. Yeni ön lisans ve lisans programlarının tekliflerini aldık ve bunlar üzerinde çalışıyoruz. Açılacak programların netleşmesinin ardından üniversitelerimize tekliflerimizi ileteceğiz.”

 

Bu ülkemiz adına geç kalınmış olsa da olumlu bir karar ve girişimdir. Aşağıda detaylarını vereceğim bu konudaki bir raporu 5 Mart 2025 tarihinde ilettim ve bugüne kadarda bir yanıt veya teyit alamadım. Sunulan bilgide eksik olan kısmı tamamlamak isterim. Sağlık ve Tarım eğitimlerinde yapılacak bu reformda dijitalleşme kadar önemli biyoteknolojinin vurgulanmamış olması büyük eksikliktir. Umarım kurulan komisyon hazırlanacak raporu bizlerle paylaşır ve bizlerde ülkemizin ve özellikle bu konuda eğitim alacak gençlerin geleceklerine katkıda bulunuruz.

Bu konudaki diğer bir girişimimde ayni konuyu  Çukurova Üniversitesi Zirat Fakültesi Dekanı Prof. Dr. Nazan Koluman’a    ayni tarihlerde    elden taktim etmiş ve kendilerine bu konuda bilgi vermiş olmamdır. Fakültemde de   yapılanlar hakkında bir bilgim olmamıştır.

HAZIRLADIĞIM RAPOR

Türkiye Tarım Lisans Eğitimi Reformu ve Yapılandırma Önerileri

 

AMAÇ: Bu rapor, multidisipliner ve ilgili Kurumlar ile iş birliği, bölgesel odaklanma ve genç liderlik vurgusuyla Türkiye tarım eğitiminin küresel rekabet gücünü artırmayı ve yeniden 21. Yüzyıl ihtiyaçlarına göre tekrar yenilenmesini hedeflemektedir. Ama esas nedenin 21.  yüzyıl isminin biyoteknoloji ve yazılım teknolojileri olduğunu belirtmemiz gerekir. Müfredat oluşturulurken bu 2 önemli konuyu oluşturan bilim dallarının ders müfredatında mutlaka yeri olacaktır. Unutmayalım, yeşil devrimden beri tarımsal canlıyı hücre ve moleküller düzeyinde ele alarak onları insan çıkarı doğrultusunda fizyolojik bazda tekrar dizayn etmemiz gereklidir. Bu perspektiften bakarak konuyu aşağıdaki şekilde irdeleyebiliriz.

1. Müfredat Tasarımı ve Uzmanlaşma

Tarım eğitimi, biyoloji, mühendislik, teknoloji ve ekonomi gibi multidisipliner alanları kapsadığından, tek bir alan içinde tasarlanması mümkün değildir. Bunun yerine, alanlar arası işbirliği ile uzmanlaşmış komisyonlar oluşturulmalıdır.

Öneriler:

Ziraat Mühendisliği, temel bilimler ve mühendislik dersleri ile desteklenmeli, ancak belirli alanlar lisansüstü uzmanlığa bırakılmalıdır.

Yeni Uzmanlık Dalları:

Bitki Biyoteknolojisi ve Genetik Mühendisliği (Biyoloji/Temel Mühendislik ağırlıklı),

Akıllı Tarım Sistemleri (Veri Bilimi, nesnelerin interneti Elektronik tabanlı),

Sürdürülebilir Tarım

Ekosistemleri (Çevre Mühendisliği ve Ekoloji entegrasyonlu).

Temel Mühendislik Dersleri (makine, inşaat) ilgili fakültelerde alınmalı; tarımsal ekonomi için ekonomi-işletme fakülteleri ile ortak programlar geliştirilmelidir.

---

2. Merkezî Yapılanma: Çukurova Üniversitesi

Çukurova Üniversitesi, 20.000 dekar arazi, subtropik Meyveler Araştırma ve Uygulama Merkezi, kapatılan TÜBİTAK-Çukurova İleri Tarım Teknolojileri Araştırma ve Geliştirme Enstitüsünün tekrar açılması  ve uluslararası akademik kadrosuyla pilot üniversite olmaya uygundur. Ancak, bölgesel ihtiyaçlar göz önüne alınarak:

"Hub-and-Spoke" Modeli: Çukurova, Ankara ve Ege Üniversiteleri’ni merkez alan, diğer 33 fakülteyi bölgesel ihtisaslaşmaya yönlendiren bir ağ kurulabilir.

Örnek: Çukurova (Akdeniz tarımı), Ankara (Kuru tarım ve politika), Ege (Organik tarım ve ihracat odaklı).

---

3. Pilot Uygulama ve Müfredat Yaygınlaştırma

Pilot Fakülteler: Çukurova Üniversitesi (altyapı avantajı) ve Ankara Üniversitesi (kurumsal deneyim) ile başlanmalıdır.

21. Yüzyıl Becerileri: Dijital tarım, biyoteknoloji, dron teknolojileri ve agro-ekonomi dersleri pilotlarda test edilmeli; başarılı olanlar TÜBİTAK-YÖK iş birliği ile diğer fakültelere adapte edilmelidir.

Biyoteknoloji, yapay zekâ, IoT ve veri bilimi gibi alanların müfredata entegre edilmesi, tarım eğitimini küresel trendlerle uyumlu hale getirecek kritik bir adımdır. Özellikle "Akıllı Tarım Sistemleri" ve "Tarım Yazılım Mühendisliği" gibi bölüm önerileri, sektörün dijital dönüşümüne doğrudan katkı sağlayabilir.

---

4. Bölümlerin Yeniden Yapılandırılması

Mevcut 10 Bölümün İrdelenmesi:

Tarım Makineleri ve Tarımsal Yapılar bölümleri, Makine/İnşaat Mühendisliği fakülteleri ile birleştirilmeli; ziraat fakültesi "uygulama" derslerini üstlenmelidir.

Bitki Koruma: Lisans düzeyinde "Bahçe/Tarla Bitkileri" içinde temel dersler verilmeli; uzmanlık yüksek lisansla sağlanmalıdır.

Tarımsal Ekonomi: İktisat/İşletme fakülteleri ile çift anadal programları teşvik edilmelidir.

---

5. Uygulama Çiftlikleri ve Araştırma Merkezlerinin Etkin Kullanımı

Çukurova Üniversitesi Çiftliği:

Öğrencilerin 4 yıl boyunca proje bazlı staj yapacağı "Yaşayan Laboratuvar" modeline dönüştürülmelidir.

Subtropik Meyveler Araştırma ve uygulama Merkezi, öğrenci projeleri ve startup’lara açılmalı; TÜBİTAK’ın 1998 yılında kurduğu Çukurova İleri Tarım Teknolojileri ve uygulama Enstitüsü tekrar yeniden canlandırılmalıdır.

---

6. 21. Yüzyıl Teknolojilerine Adaptasyon

Zorunlu Dersler:

Biyoteknolojiye Giriş,

Tarımda Yapay Zekâ Uygulamaları,

Beslenme, biyotik ve abiyotik streslere karşı kullanılabilecek Mikrobiyom çalışmalar bitki koruma, toprak ve bitki besleme bölümleri ile başlatılmalı.

Dijital Tarım Ekosistemleri.

Yeni Bölümler:

Tarım Yazılım Mühendisliği (Bilgisayar Mühendisliği ile ortak),

İklim Dostu Tarım Sistemleri.

---

7. Akademik ve Politik Öneriler

Genç Liderlik: Yeni kurulacak bölüm/enstitü ve laboratuvarlar  başkanlıklarına 45 yaş altı, uluslararası deneyimli akademisyenler getirilmelidir.

Yaşlı Akademisyenler İçin: Dijital dönüşüm ve biyoteknoloji odaklı hizmet içi eğitimler zorunlu tutulmalı.

Ulusal Bilim Politikası: TÜBA, TÜBİTAK ve YÖK tarafından "Tarım 4.0" hedefli 10 yıllık yol haritası hazırlanmalı; ithalat bağımlılığını kıracak AR-GE projeleri (tohum, tarım robotları) önceliklendirilmelidir.

İlgili Kurumlar ile iş birliği: Uygulamalı ve multidisipliner yapıya sahip tarım lisans ve yüksek lisans eğitiminde ilgili Bakanlık başta olmak üzere bölge ve ülke lider üreticilerin ve bunları temsil eden birliklerin konunun planlanması ve uygulamaların programlanması çalışmalarına katılmaları sağlanmalıdır. Sayılan kurum ve kişilerin bu raporun planlanması ve uygulanması aşamalarında temsil edilmeleri planlanan eğitim formasyonunun eksiksiz olmasını ve üniversiteyi yüklediği eğitimde çağdaş olmasına vesile olacaktır.

Tarımın önemini vurgulayan kamu spotları, belgeseller ve sosyal medya kampanyaları ile gençlerin tarım sektörüne ilgisi artırılmalı. "Tarım Liderleri" programları ile başarılı öğrencilere burs ve mentorluk sağlanmalı: 

Reformun finansmanı için AB Horizon, Dünya Bankası gibi uluslararası fonlara başvurulmalı. Pilot uygulamaların başarısı, somut çıktılarla (patent sayısı, startup başarı hikayeleri) ölçülerek bütçe desteği sürekli hale getirilmeli.

Yeni açılacak bölümlerde (Tarım Yazılım Mühendisliği) öğretim üyesi açığını kapatmak için TÜBİTAK destekli "yurtdışı yetenek programları" başlatılmalı. Ayrıca, sektörden uzmanlar yurtiçi veya dışı part-time eğitmen olarak getirilmelidir.

Müfredat tasarımına tarım teknolojisi firmaları (örneğin, drone üreticileri, tohum şirketleri) dahil edilmelidir. Staj ve mezuniyet projeleri, şirketlerle ortak yürütülerek istihdam odaklı eğitim verilmelidir.

Hub üniversiteler arasında dijital platformlar (ortak ders havuzu, sanal laboratuvarlar) kurularak kaynak paylaşımı artırılmalı. Öğrenci ve akademisyen değişim programları ile bölgeler arası bilgi akışı sağlanmalı.

Temel müfredatta biyoteknoloji ve dijital tarımın lisans düzeyinde daha fazla yer alması sağlanmalı. Uzmanlık için lisansüstüne odaklanırken, lisans öğrencilerine bu alanlarda temel beceriler kazandırılmalı (örneğin, Python ile veri analizi, temel genetik modüller).

 

 

---

Sonuç ve Çağrı

Türkiye, Atatürk’ün başlattığı "bilimsel tarım" vizyonuna dönmeli, genç nesilleri teknoloji okuryazarı ve sürdürülebilir tarım liderleri olarak yetiştirmelidir. Çukurova Üniversitesi’nin altyapısı ve bölgesel avantajları bu reformun lokomotifi olabilir. Acil adım: YÖK bünyesinde Tarım Eğitimi Reform Komisyonu kurulması olmalıdır. Konunun bilimsel izlenmesi ve devlet planlama hedeflerine paralelliği için gereklidir.

Rapor, Türkiye'nin tarım eğitimini modernize etmek için sağlam bir yol haritası sunmaktadır. Ancak, uygulama aşamasında disiplinlerarası koordinasyon, finansman sürdürülebilirliği ve toplumsal katılım kritik önem taşıyor. Önerilen "Tarım Eğitimi Reform Komisyonu’nun acilen kurulması ve paydaşların (üniversiteler, TÜBİTAK, Bakanlıklar, Özel sektör) aktif katılımı, sürecin başarısını belirleyecektir. Bu reform, yalnızca eğitimle sınırlı kalmayıp Türkiye'nin tarım politikalarını da dönüştürebilir.

 

Hazırlayan Prof. Dr. Ahmet Çınar

Tarih: 20 Şubat 2025